نقاشی یکی از هنرهایی است که به آسانی قابل اجراست کودکان می توانند با استفاده از وسایل مختلفی مانند مدادرنگی ، مدادشمعی ، مداد پاستیل ، آب رنگها ، رنگهای طبیعی و ... روی کاغذ یا مقوا و .... به صورت فردی یا گروهی نقاشی کنند.
- طرح نقاشی های مختلف از طریق بازی
نقاشی کودک نوعی بازی است . کودکان بااستفاده از شیوه های مختلف تصور خود را ازجهان به نوعی ترسیم می کنند بنابراین بازیهای گوناگون را الگوی خود قرار می دهند و باتوجه به نوع تفکر خود از بازی نقاشی می کشند. معلم باید در همه حال راهنمای کودک باشد و مواظب باشد که به احساسات کودک خدشه ای وارد نگردد.
ایجاد و شجاعت و از بین بردن ترس در کودکان
نقاشی باید زمینه ای برای از بین بردن ترس باشد نه اینکه ترس را در کودکان تقویت کند. مربیان گرامی باید جهت اجرا درآوردن این مقوله دانش آموزان را ترغیب کنند تا به راحتی و بدون واهمه نقاشی کنند بعنوان مثال وقتی از آنان می خواهند که یک خانواده را نقاشی کن فقط توجه به زیبایی نداشته باشد بلکه صرف نظر از همه این موارد به نوع نقاشی و تعداد افراد یا خوشحال و ناراحت بودن افراد نیز توجه داشته باشند و به طور مداوم تشویق برلب داشته باشند تااعتماد به نفس و شجاعت را در دانش آموزان تقویت نمایند.
بردن به طبیعت و استفاده از آن برای نقاشی
این روش باعث آشنایی با طبیعت ، تقویت حس زیباشناسی و زیبایی دوستی ، تقویت حواس پنجگانه و بویژه بینایی ، شنوایی ، لامسه توانایی در گفتار و توانایی در ایجاد هماهنگی بین ذهن و چشم درست می شود.
برای برقراری ارتباط با طبیعت مربی می تواند کودکان کلاس را برای گردش به یک محیط طبیعی مثل حیاط مدرسه ، پارک یا باغ ببرد و از آنها بخواهد به زمین ، آسمان ، گیاهان ، پرندگان و ... دقت کنند حتی آموزگار از دانش آموزان بخواهد که اشیایی مثل سنگ ، چوب ، برگ و ... را که به نظرشان زیبا می رسد جمع کنند. بعد از برگشت از کودکان بخواهد درباره آنچه مشاهده کرده اند به گفتگو بپردازند و سپس بر روی یک مقوای ( بزرگ یا متوسط ) اشیایی را که جمع آوری نموده اند به کمک چسب به صورت دلخواه چسبانده و حتی می توانند نقاشی ها را هم لابه لای اشیاء چسبیده شده بکشند تاتصویری زیباتر بوجود آورند.
نقاشی کودک حکایت از نشانه ها و علائمی است که دارای معانی روشن هستند و بزرگسالان باکمی دقت قادر به مشاهده و تعبیرآن می شوند. بنابراین درهر مرحله از نقاشی کودکان باید به مفهوم آن توجه کرد تا از منظور و ایده آنها باخبر شده و سپس به نقد و بررسی صحیح آن پرداخت. و به وسیله آن کودکان بسیاری از افکار خود را بیان می دارند. بسیاری از کودکان گوشه گیر و پرخاشگر به وسیله نقاشی مشخص شده و خیلی راحت تر معلم یا مسئولین می توانند در پی رفع چاره برآیند.
نقاشی و زندگی عاطفی کودک
نقاشی وسیله مفیدی برای بیان زندگی عاطفی کودک است که به او فرصت می دهد تا از طریق نقاشیهای آزاد ودلخواه حالت روانی و احساسهای آنی و همچنین تحریکات ریشه دار و ژرف خود را بیان نماید.
برای مطالعه شخصیت کودک چندین راه را باید طی کرد که عبارت اند از: نظارت دقیق برحرکات یا بازی ، تحلیل زبان گفتاری او ، تعبیرخوابها ، رویاها و نوشته ها ( انشا و یادداشت روزانه ). تحلیل نقاشی نیز از همین مقوله است ، ولی نقاشی نسبت به دیگر وسایل بیانی ، دارای دوامتیاز روش شناختی است : یکی امکان نظارت از فاصله دور و ، بدین ترتیب پرهیز ، از دخالت مستقیم و غیرمستقیم بزرگسالان در نقاشی کودکان و دیگری امکان مقایسه نقاشیهای مختلف که در زمانهای متفاوت کشیده شده اند.
کودک بسیار زود متوجه می شود که رسم و نقاشی وسیله های بیانی است که با افکار او مطابقت می کند و او را در تخیلاتش آزاد می گذارد و ، در عین حال ، لذت سرشاری برای وی فراهم می آورد. علاوه برآن ، نقاشی به او امکان می دهد که افکار درونیش را یا ، به عبارت دیگر ، خویشتن خودش و تاثیرپذیری درونی خود از فرهنگ و محیطش را نشان دهد.
کودک ، به کمک نقاشی ، کشمکشها و دلهره های درونیش را آشکار می کند و بدین طریق ، از اثر آنها می کاهد. هنگامی که کودک به وسیله نقاشی و تصویر اظهارنظر می کند ، آثار بسیاری از شخصیت خود را آشکار می سازد، ولی او این کار را برای دلخوشی ما یا فراهم کردن امکان شناخت و بررسی روان شناختی انجام نمی دهد، بلکه آنچه برای او مهم است بیرون ریختن تجربه های اندوخته شده اوست که نمایانگر وجود اوست .
نقاشیهای کودکان ، از همان نخستین مرحله ها ، وجود تفاوتهای فردی را به روشنی مشخص می کند و با پیشرفت مراحل تفاوتهای دیگری را که شامل عوامل فرهنگی و اجتماعی است ودر تحلیل شخصیت کودک و گفتگو با او یکی از عناصر لازم به شمار می آید نمایان می سازند. کودکان یک موضوع خاص را هریک به نوعی عرضه می کنند که از نظر شکل و محتوا ممکن است کاملا باهم فرق داشته باشند. تصویر شماره 7 سه درخت را نشان می دهد که سه دانش آموز ده ساله آنها را به طور متفاوتی ترسیم کرده اند. نمونه 1 نشان دهنده درختی فشرده و توپر و معرف طبیعت درون نگر کودکی است که آن کشیده است . چند کوه بلند و یک فضای سبز وسیع و نامحدود او را از بقیه دنیا جدا کرده است .
درخت و رادیوی کنار آن که کودک به تنهایی آن را گوش می دهد ، از انزوای او حکایت می کند ، ولی درختی که او با تمام وجود برآن تکیه داده است ، درعین حال تکیه گاه جسمی و روانی و منشا امنیت برای اوست . ولی کودکی که نقاشی نمونه 2 را کشیده شخصیتی مخالف اولی دارد. درخت او کاملا جاندار و رنگی است . شاخه های آن پر از گیلاس و لانه پرندگانی است که در آن جا تخم گذاشته اند و در حال رفت و آمدند. درکنار آنها آسمانی شفاف و خورشیدی زرد و کامل دیده می شود. وسرانجام ، درنقاشی نمونه 3 ، آسمانی پرابر و سایه و رعد و برق شدید ودرختی که از شدت باد به طور خطرناکی کج شده دیده می شود.در این نقاشی مردی (که در واقع خود نقاش است ) باچتری که باد آن را خم کرده ، با وجود همه مشکلات به پیشروی خود به سوی درخت ادامه می دهد. اینها همه نشان دهنده صحنه هایی پرحادثه اند. بی هیچ تردیدی ، دید این سه کودک ، با یکدیگر بسیار تفاوت دارد.
آزادی بی قیدوشرط کودکان در انتخاب موضوع ، طرح ، رنگ گاهی اوقات سبب می شود بی از حد کودکان به کارهای تکراری بپردازند و همواره مناظر آشنا مانند : خانه ، آدم ، خورشید و ... بکشند. در این مرحله لازم است مربی آنها را راهنمایی کند تا از موضوعهای دیگر نیز برای نقاشی استفاده نمایند. این راهنمایی به منزله سلب آزادی هنری کودکان نمی باشد. این روش موجب آشناشدن کودکان به کارهای هنری و پیشگیری از عادات غلط و ناشیانه در آنها و همچنین افزایش قدرت دید و ایجاد مهارت در کودکان می گردد.
کودکان علاقه زیادی به کشیدن تصاویر دارند و هرگاه کسی برای آنها نقاشی کند بااصرار می خواهند که خودکار نقاشی را ادامه دهند. مربی باید به این خواسته کودکان توجه لازم نماید.
وسایل نقاشی
وسایل تجسم افکار و تخیلات کودکان را به مداد و قلم مو و رنگها منحصر نمی دانند بلکه از هروسیله ای که کودک بتواند در بروز اندیشه های خود موفق بشود انتخاب و در اختیار وی قرار می دهند . باید توجه داشت با فراهم کردن ابزارهای مختلف هنری و نقاشی و آموزش کاربرد آنها به کودک فرصت داده شود تا نسبت به آنها تجربه کسب کند.
نکاتی را که باید در انتخاب وسایل نقاشی رعایت نمود.
- وسایل کارکودکان باید طوری انتخاب شود که به آسانی بتوانند هرچه می خواهند روی کاغذ بیاورند.
- در ابتدای کار استفاده از هرگونه وسایلی که کودکان بتوانند به کمک آنها تصاویر و نقاشیهای بزرگتری ارائه نمایند بر وسایل و ابزار دقیق و کوچک تر ترجیح داده شود.
- وسایل تجسمی را منحصر به کاغذ ، مداد ، خودکار و قلم ندانیم زیرا کودک باید در آغاز کار آزاد باشد تا برهر وسیله ای کار کند و هرچه را دوست دارد. موضوع نقاشی قرار دهد.
- وسایل خطرناک و غیربهداشتی ، به هیچ وجه در اختیار کودک قرار داده نشود.
- سعی شود وسایلی را که می خواهید در اختیار کودکان قرار دهید بادوام باشند.
- وسایل لازم باید باتوجه به سن کودکان انتخاب شود.
مداد: بیشتر کودکان قبل از ورود به مراکز آموزشی مداد را می شناسند و باآن بدون هدف کارکرده و خطوطی رسم می کنند . در ابتدای ورود کودکان به مراکز آموزش پیش دبستانی و آن هنگام که کودکان تنها خطهای کج و راست می کشند مداد در اختیار آنها قرار دهید( فراموش نکنید که نوک مداد خیلی تیز نباشد). و آنها را راهنمایی کنید که مداد را در دست بگیرند.
امروزه آموزش نقاشی در مهدها و کودکستانها وقتی پرثمر است که انسان آنرا با درک ، هدف ، برنامه ریزی ، اعتقاد و عشق انجام دهد. مشاهده اینکه کودکان بارنگ ، مدادشمعی ، گچ ،گل رس و کاغذ چیزی خلق می کنند خود یک امتیاز ، و لذت است . کودکی که تحت تاثیر تشویق های محرک معلمش قرارگرفته باشد می آموزد که بیشتر ببیند و بیشتر حس کند و از محیطش به طور ضروری تر آگاه باشد و درنتیجه اندیشه اش را به شکل مشخص و پراحساستری سازمان دهد. کودکان بیش از آنچه که ماتصور می کنیم کنجکاو، هوشیارو دارای قوه تشخیص هستند. هنگامیکه کودک به خلق یا ایجاد نقاشی راهنمایی می شود معمولا تشویق می گردد تا ارزیابیهای زیباشناسانه ای از کارش انجام دهد که این کار باظرافت به او کمک می کند تامعیارهای سلیقه و تشخیص در او پیشرفت نماید.
وقتی کودک بیشتر ببیند و بیشتر اگاه شود و نسبت به محیطش حساستر باشد در هنگام نقاشی اثر مهیج تر و مشخص تری خلق خواهد نمود.
- طرح برنامه باتوجه به علاقه و نیاز کودکان
- درک درجات پیشرفت رشد هنری کودکان
- تهیه و ساماندهی مواد و لوازم ضروری
- آماده نمودن انواع منابع محرک
- اختصاص دادن محیط و زمان لازم جهت کار
- ارزیابی کار هرکودک باتوجه به توانایی او
- به نمایش گذاشتن کارهای کامل کودکان به بهترین وجه و در هر فرصتی
موضوع نقاشی و شخصیت کودک
کودک با تمام وجود و شخصیت و عاطفی خود نقاشی می کشد. این شخصیت ، در خط ها ، در طرز استفاده از فضا در فقدان بعضی از قسمتهای نقاشی ، در انتخاب رنگ ها ، و در خود موضوع – اگر به وی تحمیل نشده باشد- نمایان می شود. هنرمند و کودک وقتی نقاشی می کنند چیزها را چنان که در حقیقت بیرونی وجود دارد نشان نمی دهند بلکه به گونه ای که آنها را از ذهن می بینند و نظرشان می رسد بیان می کنند و بدین ترتیب چشم انداز دنیای درون خود را نمایان می سازند و چشم اندازی از خود را در نقاشیهایش نشان می دهد. و همین خصوصیات است که نقاشیهای کودکان را چنین زنده و جالب می کند. اگر زبان نقاشیهای کودکان را بدانیم متوجه می شویم که از ورای شکل و ساختمان نقاشیها ، چیزهایی از شخصیت کودک نهفته است . باوجود این بعضی از موضوع ها برای تجزیه و تحلیل ساده تر از دیگر چیزهاست . به دلیل اینکه آنها مدتهای درازی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل و دسته بندی روان شناسان قرارگرفته بودند.
درک و فهم نقاشی های کودکان و چیزی که او می خواهد بیان کند ، برای مربیان و والدین بسیارلازم است – آنهم نه فقط به عنوان کنجکاوی خشک و خالی ، بلکه بدین علت که شناخت آن باعث بهترشدن روابط بین بزرگسالان و کودکان می شود. و به پیشرفت و تکامل کودک کمک شایانی می کند.
بزرگسالان می توانند با برقرار کردن روابطی دوستانه و معنوی با کودک ، از او بخواهند برایشان درخت ، حیوان ، خانه ، یک شخص ، یک خانواده ، خودش و یا هرچه را که مورد علاقه اش هست و یا از آن می ترسد یا یک رویا را ترسیم کند- البته بی آنکه چیزی را به او تحمیل کنند.